Xét nghiệm CRP (C-Reactive Protein)

C-reactive protein (CRP) là một chất phản ứng giai đoạn cấp tính, một loại protein được gan sản xuất ra và đượcphóng thích vào máu trong vòng một vài giờ sau khi mô bị tổn thương , do bị nhiễm trùng, hoặc nguyên nhân khácgây ra viêm. 

Tên viết tắt : CRP

Tên đầy đủ : C-Reactive Protein

Thiết bị đo CRP đơn giản nhất với giá thành test phù hợp: Microsemi CRP

Máy xét nghiệm miễn dịch nhanh FIA 8000 dùng định lượng CRP nhanh

Test định lượng CRP nhanh One Step Test For hs-CRP

C-reactive protein (CRP) là một chất phản ứng giai đoạn cấp tính, một loại protein được gan sản xuất ra và đượcphóng thích vào máu trong vòng một vài giờ sau khi mô bị tổn thương , do bị nhiễm trùng, hoặc nguyên nhân khácgây ra viêm. Mức độ CRP tăng đáng kể , khi có chấn thương, cơn đau tim, các rối loạn tự miễn dịch, và các nhiễm trùng nặng do vi khuẩn như nhiễm trùng huyết. Mức độ CRP có thể tăng cao vột một ngàn lần để đáp ứng với mộttình trạng viêm, và sự gia tăng của CRP trong máu có thể có trước cơn đau, sốt, hoặc chỉ số lâm sàng khác. Thử nghiệm đo lượng CRP trong máu có giá trị trong việc phát hiện viêm nhiễm cấp tính hoặc theo dõi cơn bùng phát củacác bệnh mãn tính.
Xét nghiệm CRP không dùng để chẩn đoán, nhưng nó cung cấp thông tin để bác sĩ biết có sự hiện diện của viêm nhiễm . Các bác sĩ sử dụng thông tin này kết hợp với các yếu tố khác, chẳng hạn như các dấu hiệu , triệu chứng khám lâm sàng và các xét nghiệm khác để xác định bệnh nhân có một tình trạng viêm cấp tính hoặc đang trải qua một đợt bùng phát của một bệnh viêm mãn tính. Sau đó các bác sĩ có thể thực hiện thêm các thử nghiệm khác để chẩn đoán và theo dõi điều trị.

Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?

C-reactive protein (CRP) là một thử nghiệm không đặc hiệu. Nó được bác sĩ sử dụng để phát hiện viêm nhiễm nếu có nghi ngờ tổn thương mô hoặc nhiễm trùng một nơi nào đó trong cơ thể , nhưng thử nghiệm không xác định nơi viêm hay những nguyên nhân gây ra viêm nhiễm. CRP không phải để chẩn đoán nguyên nhân, nhưng nó có thể được sử dụng cùng với các dấu hiệu, triệu chứng và xét nghiệm khác để đánh giá tình trạng viêm cấp tính hoặc mãn tính .

CRP có thể được sử dụng để phát hiện hoặc theo dõi tình trạng viêm của một cá nhân bị nghi ngờ có một tình trạng cấp tính như:

    Nhiễm trùng nặng như nhiễm trùng huyết hoặc nhiễm trùng nấm
    Bệnh viêm vùng chậu (PID)

Các thử nghiệm CRP là hữu ích trong việc theo dõi sự bùng phát của những người có bênh viêm mạn tính và / hoặc để đánh giá hiệu quả của điều trị. Một số ví dụ bao gồm:

    Bệnh viêm ruột
    Các bệnh viêm khớp
    Bệnh tự miễn dịch, chẳng hạn như lupus hay viêm mạch

CRP đôi khi được chỉ định cùng với tốc độ lắng hồng cầu (ESR), cũng là một xét nghiệm phát hiện viêm. Xét nghiệm CRP không đủ đặc hiệu để chẩn đoán một căn bệnh cụ thể, nó phản ảnh một dấu hiệu chung của một tình trạng nhiễm trùng và viêm, CRP cảnh báo cho các chuyên gia y tế biết và tiếp tục làm các thử nghiệm khác để chẩn đoán nguyên nhân và theo dõi điều trị , đây là điều cần thiết. Tùy thuộc vào sự nghi ngờ của bác sĩ về nguyên nhân gây bệnh , mà một số các xét nghiệm khác có thể được thực hiện để xác định nguồn gốc của tình trạng viêm.

Khi nào được chỉ định ?
Xét nghiệm này có thể được chỉ định khi một cá nhân bị nghi ngờ có nhiễm trùng nghiêm trọng do vi khuẩn dựa trên tiền sử y tế và các dấu hiệu, triệu chứng khám lâm sàng. CRP có thể được chỉ định khi một trẻ sơ sinh có dấu hiệu cho thấy bị nhiễm trùng hoặc khi một bệnh nhân có các triệu chứng của nhiễm trùng huyết, chẳng hạn như sốt, ớn lạnh, hơi thở và nhịp tim nhanh.

CRP cũng có thể được chỉ định một cách thường xuyên để theo dõi các bệnh như viêm khớp dạng thấp và lupus, CRP cũng thường được thử nghiệm lặp đi lặp lại trong khoảng thời gian để xác định sự hiệu quả của điều trị . Điều này rất hữu ích cho việc đánh giá tình trạng viêm nhiễm ,khi mức CRP giảm thì tình trạng viêm cũng dần lắng xuống.


Kết quả thử nghiệm có nghĩa là gì?
Giá trị tham khảo bình thường : CRP / máu = < 5 mg/L

Bình thường mức độ CRP trong máu thấp.

Số lượng CRP ngày càng cao trong máu cho thấy sự hiện diện của viêm nhưng không xác định vị trí của viêm hoặcnguyên nhân gây ra viêm. Nếu CRP cao bác sĩ sẽ nghi ngờ bệnh nhân có một sự nhiễm trùng nghiêm trọng do vi khuẩn,. Ở những người có bệnh viêm mạn tính, mức độ CRP cao cho thấy bệnh đang bùng phát hoặc điều trị không hiệu quả.

Nếu mức độ CRP ban đầu cao và sau đó giảm,có nghĩa là tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng đã giảm và / hoặc có đáp ứng điều trị.

Điều gì khác nên biết?
Mức độ CRP có thể được tăng lên trong giai đoạn cuối của thai kỳ, sử dụng thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormonethay thế (ví dụ, estrogen). Mức độ của CRP cao hơn cũng đã được quan sát thấy ở những người béo phì.

Thử nghiệm tốc độ lắng hồng cầu (ESR) cũng sẽ tăng lên trong viêm nhiễm, tuy nhiên, CRP tăng sớm hơn và sau đó giảm nhanh hơn so với ESR.

Câu hỏi phổ biến 
1. Sự khác biệt giữa CRP và các xét nghiệm hs-CRP là gì?
Cả hai xét nghiệm cơ bản giống nhau, đo lường chất CRP trong máu. Tuy nhiên, CRP độ nhạy cao (hs-CRP) là thử nghiệm đo số lượng CRP rất nhỏ trong máu và thường xuyên được chỉ định cho những người có vẻ khỏe mạnh để đánh giá nguy cơ tiềm tàng các vấn đề về tim. Thông thường thử nghiệm hs- CRP được đo trong khoảng 0,5-10 mg / L. Các thử nghiệm CRP thường xuyên được chỉ định cho những người có nguy cơ bị nhiễm trùng hoặc các bệnh viêm mãn tính . CRP được đo trong khoảng 10-1000 mg / L.
2. Tất cả mọi người cần phải thử nghiệm CRP?
Xét nghiệm CRP không được chỉ định thường xuyên để sàng lọc , và nhiều người sẽ không bao giờ làm xét nghiệm CRP. CRP được sử dụng để phát hiện viêm và nhiễm trùng vi khuẩn .

4. Thử nghiệm CRP có thể được thực hiện trong phòng khám của bác sĩ ?
Đa số không, hầu hết các xét nghiệm CRP sẽ được thực hiện trong phòng xét nghiệm.

Xét nghiệm chỉ dấu ung bướu ung thư phổi

Nhiều khối u kết hợp kháng nguyên khác nhau đã được mô tả và điều tra nghiên cứu. Việc sử dụng chất chỉ dấu tuần hoàn trong máu là enolase tế bào thần kinh đặc hiệu (NSE), kháng nguyên carcinoembryonic (CEA), mảnh cytokeratin 19 (CYFRA 21-1), kháng nguyên ung thư tế bào vảy (SCC), kháng nguyên ung thư 125 (CA 125) và kháng nguyên polypeptide mô (TPA).

Xét nghiệm chỉ dấu ung bướu ung thư phổi

Ở các nước công nghiệp phát triển, ung thư phổi là loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới, và ở phụ nữ đang tiếp cận nhanh chóng các tỷ lệ tương tự. Trong các cộng đồng châu Âu, ung thư phổi chiếm 29% của tất cả các trường hợp tử vong ung thư, và 21% của tất cả các loại ung thư nam giới. Ung thư phổi đại diện cho các nguyên nhân của một khối u gây ra bởi chất gây ung thư hóa học, và về nguyên tắc tỷ lệ mắc bệnh có thể được giảm bằng các biện pháp y tế công cộng. Ở các nước công nghiệp phát triển, mối quan hệ giữa ung thư phổi và hút thuốc lá là rất lớn (85%), nhưng mặc dù tương quan mạnh mẽ giữa hút thuốc lá và ung thư phổi, nhưng chỉ có một tỷ lệ nhỏ những người hút thuốc (5-10%) mắc bệnh ung thư phổi. Nhiều bệnh ung thư phổi phát triển mà không tiếp xúc đến một chất gây ung thư đã được biết, những ảnh hưởng khác cũng gây ung thư như vật lý hoặc hóa ngoại sinh, người có gen pre-disposition, các tổn thương.

Chẩn đoán ung thư phổi

Tại thời điểm chẩn đoán ban đầu, gần 50% bệnh nhân có thể phẩu thuật được khối u. Tuy nhiên, khi điều tra nghiên cứu chẩn đoán đầy đủ, xác định ung thư rõ ràng thì chỉ 70% của nhóm bệnh nhân này có các khối u mà không thể cắt bỏ hoàn toàn được. Mục đích của công cụ chẩn đoán ung thư phổi là cung cấp thông tin.

    - Loại bỏ bệnh nhân không cần thiết phải phẩu thuật hoặc thoracotomies thăm dò

    - Khuyến khích can thiệp phẫu thuật sớm, trong 15% bệnh nhân được can thiệp của phẫu thuật có thể sẽ hiệu quả

    - Xác định những bệnh nhân mong muốn cắt bỏ để xoa dịu tạm thời .

Rất nhiều các thủ thuật chẩn đoán xâm lấn, thủ thuật nên được lựa chọn tuỳ theo kết quả điều trị có thể dự kiến được một cách từng bước.ví dụ như:

           - Thủ thuật chẩn đoán cơ bản ,một chẩn đoán mô học cuối cùng để bảo đảm xác định bệnh nhân có khối u không thể phẩu thuật được.

            - Thử nghiệm chức năng để xác định xem bệnh nhân có đủ điều kiện để trải qua phẫu thuật

            - Thủ thuật chẩn đoán phân loại TNM và giai đoạn các khối u ác tính

Phân loại

Hầu hết các khối u phổi nguyên phát có thể được chia thành bốn loại mô học chính:

    - Ung thư biểu mô tế bào vảy (Squamous cell carcinoma)

    - Adenocarcinoma

    - Ung thư biểu mô tế bào lớn (Large cell carcinoma )

    - Ung thư phổi tế bào nhỏ (Small cell lung cancer , SCLC)

SCLC chiếm 20-25% các trường hợp ung thư biểu mô phế quản, lâm sàng và sinh học không giống nhau từ ba loại khác nhau mô học. Tuy nhiên, nó đã trở nên rõ ràng rằng nhiều khối u có các tính năng của nhiều hơn một loại mô học của ung thư. Như vậy cả hai SCLC và ung thư phổi tế bào không nhỏ (NSCLC) đại diện cho các nhóm không đồng nhất, trong đó có sự chồng chéo giữa các loại mô học chủ yếu của ung thư phổi.

Chỉ dấu Ung bướu

Nhiều khối u kết hợp kháng nguyên khác nhau đã được mô tả và điều tra nghiên cứu. Việc sử dụng chất chỉ dấu tuần hoàn trong máu là enolase tế bào thần kinh đặc hiệu (NSE), kháng nguyên carcinoembryonic (CEA), mảnh cytokeratin 19 (CYFRA 21-1), kháng nguyên ung thư tế bào vảy (SCC), kháng nguyên ung thư 125 (CA 125) và kháng nguyên polypeptide mô (TPA).

NSE là một neurospecific isoenzyme glycolytic của enolase. Nó bao gồm hai chuỗi polypeptide gần như giống hệt nhau, mỗi loại có trọng lượng phân tử 39 kD. Nó được sản xuất trong tế bào thần kinh trung ương và ngoại vi và nguồn gốc các khối u ác tính của neuroectodermal (ví dụ như SCLC, neuroblastomas, carcinoid ruột). Hơn nữa, NSE cũng được tìm thấy trong hồng cầu, tế bào plasma và tiểu cầu , nó có thể được phóng thích vào huyết thanh nếu không tách tế bào màu đỏ ra khỏi huyết thanh trong vòng 60 phút sau khi chích máu tĩnh mạch.

CEA là một glycoprotein có trọng lượng phân tử ~ 180 kD. CEA là một trong những kháng nguyên carcinofetal sản xuất trong phát triển phôi và thai nhi. CEA là một trong những chỉ dấu của khối u đầu tiên được mô tả, và có độ nhạy tương đối cao đối với nhiều loại ung thư tuyến (chủ yếu là ruột già, nhưng cũng có ở vú, dạ dày và ung thư phổi). Độ nhạy của CEA lớn nhất, và nồng độ CEA trong huyết thanh cao nhất, trong ung thư tuyến và ung thư phổi tế bào lớn.

SCC là một protein 48 kD có tương đồng mạnh mẽ với gia đình serpin các chất ức chế protease. Đo SCC trong huyết thanh đã được sử dụng trong ung thư biểu mô tế bào vảy của cổ tử cung, thực quản, đầu, cổ và phổi. Một trong những ứng dụng quan trọng nhất của các phép đo SCC trong ung thư phổi là để trợ giúp cho chẩn đoán mô bệnh học.

CA125 (MW ~ 200 kD) là chỉ dấu khối u thứ hai hybridoma . Nó là một kháng nguyên phân biệt phát sinh trong các mô bào thai từ các dẫn xuất của biểu mô coelomic. Đo CA 125 trong huyết thanh chủ yếu được sử dụng trong ung thư biểu mô buồng trứng nhưng đôi khi được sử dụng trong vú và ung thư phổi.

TPA , cũng như CEA,là một trong những chỉ điểm khối u lâu đời nhất. Xét nghiệm TPA đo một hỗn hợp của cytokeratins 8, 18 và 19. Với sự phát triển của công nghệ kháng thể đơn dòng, kháng thể cytokeratins và sợi trung gian khác của tế bào (ví dụ như vimentin, desmin) đã được sử dụng trong mô bệnh học để phân biệt và phân loại mô bệnh học . Ngược lại với cytokeratins, mảnh vỡ của sợi trung gian hòa tan trong huyết thanh, nơi chúng có thể được phát hiện như là tập hợp với sự trợ giúp của các kháng thể đơn dòng.

CYFRA 21.1 là một xét nghiệm đánh dấu khối u tương đối mới trong đó sử dụng hai kháng thể đơn dòng đặc hiệu với một mảnh cytokeratin 19. Nghiên cứu mô bệnh học chứng minh rằng cytokeratin 19 là phong phú trong ung thư phổi. CYFRA 21-1 đặc biệt thích hợp cho NSCLC vì nó là điểm chỉ dấu khối u nhạy cảm nhất trong các mô học bao gồm các khối u vảy. Từ khi CYFRA 21.1 xác định những mảnh vỡ của cytokeratin 19, thử nghiệm cho thấy tính đặc hiệu cao hơn TPA, nó định đoạt một hỗn hợp của cytokeratins 8, 18 và 19.

Chỉ dấu ung bướu huyết thanh

Sàng lọc và chẩn đoán

Chỉ dấu ung bướu huyết thanh thiếu tính đặc hiệu cơ quan và khối u có nghĩa là chỉ điểm ung bướu không thể được sử dụng để sàng lọc ung thư phổi ở những bệnh nhân không có triệu chứng hoặc ở những bệnh nhân có nguy cơ cao của bệnh ác tính. Nói chung, chẩn đoán và điều trị ban đầu của ung thư phổi được xác định chủ yếu bằng cách điều tra lâm sàng bao gồm cả hình ảnh y học, nội soi và phát hiện trong lúc phẩu thuật.

Tuy nhiên, NSE, cung cấp một dấu hiệu quan trọng trong hóa mô miễn dịch cho phân loại mô học, và xác định NSE trong huyết thanh có thể giúp đỡ để hỗ trợ chẩn đoán của SCLC tại thời điểm chẩn đoán ban đầu. Tương tự như vậy, SCC có thể hữu ích vì bệnh nhân có SCC > 2 mg/L có một xác suất 95% là có NSCLC và 80% khả năng có một khối u vảy. Nếu CA125 là cao hơn 100 U/mL và CEA cao hơn 10 mg/L rất có khả năng là các mô học sẽ chỉ ra hoặc ung thư tuyến hoặc ung thư phổi tế bào lớn. Mặc dù nồng độ trong huyết thanh của CYFRA 21.1, TPA, NSE và CEA cũng cho thấy mối tương quan đáng kể với khối u, nhưng không có mối quan hệ phù hợp giữa sản xuất của các chỉ dấu và loại khối u. Trong hầu hết các trường hợp, nồng độ của chỉ dấu khối u cao phản ánh giai đoạn khối u cấp cao và do đó đề nghị một tiên lượng xấu. Tuy nhiên, nồng độ chỉ dấu thấp hoặc tăng nhẹ không bao giờ loại trừ bất kỳ loại bệnh ung thư hoặc tiến triển của bệnh. Mặc dù có những hạn chế, việc xác định chỉ dấu khối u tại thời điểm chẩn đoán ban đầu là quan trọng vì nhiều lý do:

    - Ung bướu liên quan đến kháng nguyên biểu hiện ở thời điểm chẩn đoán ban đầu có thể sẽ là dấu mốc có liên quan nhất cho giám sát theo dõi

    - CYFRA 21.1, CEA và CA 125 là yếu tố tiên lượng độc lập có ý nghĩa cao trong NSCLC, và NSE trong SCLC .

    - Tỷ lệ và mức độ giảm của các dấu hiệu trước và sau phẫu thuật cung cấp thông tin hữu ích về các khối u còn lại và tính hiệu quả của liệu pháp

Xác định CEA, CYFRA 21.1 và NSE tại thời điểm chẩn đoán ban đầu có thể được thực hiện như đề xuất trong Bảng 1.

Bảng 1. Chỉ dấu khối u trong ung thư phổi

Tế bào học	Trước điều trị	Theo dõi sau điều trị
Không biết	CYFRA 21-1, NSE, CEA	Sau phẩu thuật: theo tế mô học Không phẩu thuật: Dùng hướng dẫn của chỉ dấu
Adenocarcinoma	CYFRA 21-1 và CEA	CYFRA 21-1 hoặc CEA
Squamous cell carcinoma	CYFRA 21-1	CYFRA 21-1
Small cell carcinoma	NSE và CYFRA 21-1	NSE và CYFRA 21-1
Large cell carcinoma	CYFRA 21-1 và CEA	CYFRA 21-1 hoặc CEA

Đối với các khối u phổi không rõ nguồn gốc, NSE có thể hữu ích đặc hiệu trong chẩn đoán phân biệt . Mặc dù khối u liên quan đến nồng độ kháng nguyên, nhưng không thể thay thế kết quả mô học, nó có thể rất hữu ích trong những trường hợp (~ 20%) khi có lý do khác nhau nên không thể thiết lập một chẩn đoán cuối cùng của sinh thiết (Bảng 2).

Bảng 2. Chỉ dấu khối u trong ung thư phổi không biết nguồn gốc

Chỉ dấu khối u	Nồng độ gợi ý của
	Ác tính	Ung thư phổi	SCLC
NSE (mg/L)	>25	>25	>100
CYFRA 21-1 (mg/L)	>10	>30
CEA (mg/L)	>20

Theo dõi và giám sát điều trị

Một dấu hiệu quan trọng cho việc xác định chỉ dấu khối u trong ung thư phổi là việc đánh giá hiệu quả của điều trị và theo dõi chăm sóc sau phẫu thuật. Đối với chỉ dấu khối u trong ung thư khác, tỷ lệ giảm của chỉ dấu sau phẫu thuật, cung cấp một dấu hiệu có liên quan với kết quả của bệnh nhân. Giá trị giảm sau khi phẫu thuật đầu tiên tương ứng với thời gian bán hũy (~ 2-3 ngày đối với CEA, 1 ngày NSE và vài giờ cho CYFRA 21.1) là dấu hiệu đầu tiên của sự điều trị cắt bỏ, và do đó có tiên lượng tốt. Nồng độ chỉ dấu khối u giảm chậm, và có thể không rơi xuống trong phạm vi tham chiếu, có thể dấu hiệu của không điều trị phẫu thuật - và có thể khối u còn sót lại. Trong thời gian theo dõi chăm sóc, tăng nồng độ của chỉ dấu khối u (bao gồm cả tăng trong giới hạn) có thể cung cấp các dấu hiệu đầu tiên của bệnh tái phát. Tăng như vậy có thể được quan sát thấy hơn mười hai tháng trước khi phát hiện sự tiến triển bằng hình ảnh y học hoặc các triệu chứng lâm sàng. thời gian này có thể hữu ích trong việc hướng dẫn bắt đầu của phương pháp tạo hình và can thiệp lần 2 sớm.

Kết luận

NSE và CYFRA 21.1 có khả năng chẩn đoán cao trong ung thư phổi. Tiên lượng xấu của bệnh nhân ung thư phổi nói chung, và việc thiếu các phương thức điều trị thỏa đáng cho bệnh tái phát, hạn chế việc áp dụng các chỉ định xét nghiệm chỉ dấu khối u, đặc biệt là trong việc chăm sóc theo dõi. Nói chung, theo dõi điều tra nghiên cứu của bất cứ loại nào của sự hạn chế sử dụng trong trường hợp không lựa chọn điều trị .Tuy nhiên, chỉ điểm khối u có thể cung cấp các công cụ chẩn đoán rất hữu ích trong chẩn đoán phân biệt (NSE, CYFRA 21.1, SCC, CA 125) và theo dõi hiệu quả của liệu pháp (CEA, NSE, CYFRA 21.1 và TPA).

Xét nghiệm chỉ dấu ung bướu ung thư vú

Nồng độ CEA, CA15.3 hoặc các sản phẩm MUC-1 khác có liên quan đến giai đoạn của khối u, có giá trị cao hơn đáng kể ở những bệnh nhân có di căn hạch hơn ở những người không di căn và ở những bệnh nhân có khối u lớn hơn . Như vậy mối quan hệ với các yếu tố tiên lượng chính có thể gợi ý cho thấy một giá trị tiên lượng của các chỉ dấu.

Xét nghiệm chỉ dấu ung bướu ung thư vú

Ung thư vú vẫn là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong cho phụ nữ ở các nước phương Tây, nguy cơ phát triển khối u ác tính nầy khoảng 12,2% và nguy cơ tử vong là 3,6% của cả cuộc đời. Nhiều yếu tố có liên quan với sự gia tăng nguy cơ ung thư vú. Chúng bao gồm các di truyền và yếu tố gia đình, nội tiết tố (kinh nguyệt sớm, thời kỳ mãn kinh chậmvà thai kỳ đầu tiên muộn), chế độ ăn uống, bệnh vú lành tính (chủ yếu liên quan với tăng sản không điển hình) và các yếu tố môi trường.

Tỷ lệ tử vong tương đối không thay đổi, bất chấp sự gia tăng tỷ lệ mắc, có thể là kết quả của việc cải thiện việc phát hiện sớm (chương trình sàng lọc) và tiến bộ trong điều trị. Các phương pháp điều trị ung thư vú chính thường bao gồm phẫu thuật và / hoặc xạ trị. Sau phẫu thuật, hiện nay sử dụng ngày càng tăng các liệu pháp hổ trợ (ví dụ, hoặc tamoxifen hoặc hóa trị liệu). Các phương pháp điều trị chính cho di căn xa là hóa trị liệu, liệu pháp hormone và xạ trị. Khoảng 30-50% bệnh nhân có ung thư vú tái phát trong vòng mười năm đầu tiên sau khi chẩn đoán. Bệnh nhân ung thư vú di căn không thể chữa được bằng cách sử dụng liệu pháp thông thường. Tỷ lệ di căn xa là không thay đổi bởi các liệu pháp cục bộ tích cực. Hiện nay ngưới ta nghĩ rằng nhiều bệnh nhân có các bệnh dường như cục bộ nhưng có thể có di căn vi thể (micro-metastasis ).

Trong thập kỷ qua, một vài thử nghiệm bằng cách sử dụng điều trị toàn thân (hóa trị hoặc điều trị bằng hormone) sau khi phẫu thuật đầu tiên cho thấy một sự cải thiện đáng kể khả năng sống sót cho bệnh nhân điều trị so với nhóm chứng. Để quản lý hợp lý có hệ thống các bệnh nhân bị bệnh cục bộ, là cần thiết để biết được bệnh nhân có nguy cơ tái phát. Các yếu tố tiên lượng chính cho cả hai bệnh sống sót tự do (disease free survival (DFS)) và sống sót toàn bộ (overall survival (OS)) là di căn hạch, kích thước khối u, bạch huyết và sự xâm lấn mạch máu, loại mô học, lớp hạt nhân và các thụ thể steroid giới tính. Những yếu tố này được sử dụng để giúp chọn những bệnh nhân có bệnh xâm lấn, những người có thể được hưởng lợi từ điều trị hỗ trợ và điều trị để tránh đau.

Chỉ điểm khối u

Hiện nay, một số lượng lớn các chỉ dấu tồn tại đối với ung thư vú. Chúng bao gồm MUC-1 (ví dụ như CA15-3), CEA, oncoproteins, milk proteins, và cytokeratins. Trong số này, CEA và CA15-3 được sử dụng phổ biến nhất. Các thành viên khác của gia đình MUC -1 như MCA, CA549, BR 27-29 và BRMA có độ nhạy và độ đặc hiệu tương tự CA15.3 . Việc sử dụng đồng thời một số mucins không cung cấp thêm thông tin so với thu được chỉ với một. Vì lý do này, chỉ dấu huyết thanh CEA và một mucin được khuyến cáo cho những bệnh nhân bị ung thư vú. Các chỉ dấu khác như cytokeratins (ví dụ như TPA, TPS và CYFRA 21.1) và oncoproteins hòa tan (ví dụ: C-erbB-2) là đầy hứa hẹn, nhưng vẫn đang được đánh giá .

Chỉ điểm khối u huyết thanh

Chẩn đoán

Độ nhạy của chỉ dấu ung bướu ở bệnh nhân ung thư vú giai đoạn đầu là thấp (15-35%), và do đó chỉ dấu không hữu ích cho mục đích chẩn đoán . Mức độ thấp của các chỉ dấu ở những bệnh nhân nghi ngờ mắc bệnh ung thư vú không loại trừ các bệnh ác tính ởgiai đoạn đầu cục bộ hoặc di căn. Mặt khác, nồng độ cao của các chỉ dấu trên bệnh nhân ung thư vú gần như chắc chắn chỉ ra sự hiện diện của bệnh di căn.

Tiên lượng

Nồng độ CEA, CA15.3 hoặc các sản phẩm MUC-1 khác có liên quan đến giai đoạn của khối u, có giá trị cao hơn đáng kể ở những bệnh nhân có di căn hạch hơn ở những người không di căn và ở những bệnh nhân có khối u lớn hơn . Như vậy mối quan hệ với các yếu tố tiên lượng chính có thể gợi ý cho thấy một giá trị tiên lượng của các chỉ dấu. Một số nghiên cứu đã cho thấy bệnh sống sót tự do (DFS) và sống sót toàn bộ (OS) ở những bệnh nhân có giá trị của các chỉ dấu này cao, nhưng người khác báo cáo dữ liệu lại mâu thuẫn . Hiện vẫn còn chưa rõ ràng các chỉ dấu này trong huyết thanh là những yếu tố tiên lượng độc lập. Hơn nữa, nó không biết nếu việc sử dụng chỉ dấu khối u như các chỉ số tái phát sẽ dẫn đến cải thiện trong hai khoảng thời gian bệnh sống sót tự do hay sống sót toàn bộ. Cuối cùng, có rất ít bằng chứng về mối quan hệ giữa mức độ của khối u và có khả năng đáp ứng với một trong hai hóa trị hoặc điều trị hormon cho bệnh nhân ung thư vú.

Theo dõi

Xác định CEA và CA15.3 huyết thanh liên tiếp là những công cụ hữu ích trong chẩn đoán sớm tái phát ở bệnh nhân ung thư vú và không có bằng chứng của bệnh sống sót tự do (NED), sau khi điều trị triệt để . Những chỉ điểm khối u đã được chứng minh để phát hiện 40-60% tái phát trước khi bằng chứng lâm sàng hoặc chẩn đoán hình ảnh (ví dụ như bằng X-quang phổi, siêu âm gan, chụp cắt lớp xương) với một thời gian từ 2 đến 18 tháng (trung bình 5,2 tháng ) . Chỉ dấu ung bướu nhạy rõ ràng là liên quan đến các tình trạng của tái phát. CEA và CA15.3 không hữu ích trong chẩn đoán sớm tái phát vùng cục bộ, khám lâm sàng là phương pháp phát hiện tốt nhất cho các tình trạng nầy. Ngược lại, nồng độ CEA và CA15.3 huyết thanh bất thường được tìm thấy ở 40-50% và 50-70%, tương ứng, các bệnh nhân có di căn xa . Vì vậy, việc sử dụng đồng thời cả hai chỉ dấu cho phép chẩn đoán sớm khoảng 60-80% bệnh nhân ung thư vú bị di căn. Xét nghiệm liên tiếp các chỉ dấu đặc biệt nhạy cảm để phát hiện sớm di căn đến xương và gan và sử dụng các chỉ dấu trong những tình huống này có thể làm giảm tần số của cả hai thủ thuật quét đồng vị phóng xạ và tia X. Chụp X-quang cần được thực hiện để phát hiện di căn phổi, chỉ dấu thiếu nhạy cảm đối với cơ quan này.

Độ đặc hiệu của các chỉ dấu để phát hiện tái phát trong theo dõi bệnh nhân không triệu chứng là cao, nhưng có liên quan đến điểm cắt (cut-off) của các chỉ dấu sử dụng . Trong một nghiên cứu, tỷ lệ kết quả dương tính giả (giá trị bất thường mà không tái phát) là 5% cho CEA và 6,5% cho CA 15.3 sử dụng các giá trị cut-off tương ứng là 5 mg / L và 35 u / ml,. Sử dụng hai tiêu chí khác nhau, tức là cao hơn điểm cắt (CEA, 10 mg / L: CA15.3 60 u / mL) và xác nhận của ít nhất tăng hai lần nối tiếp (> 15%), độ đặc hiệu tăng lên đến 99,3% . Mặc dù khả năng của các chỉ dấu để phát hiện bệnh tái phát có trước khi xuất hiện triệu chứng lâm sàng, những lợi ích lâu dài của việc phát hiện sớm đáp ứng điều trị và bệnh nhân sống sót vẫn còn phải được xác định .

Giám sát điều trị

Độ nhạy của chỉ dấu ung bướu ở bệnh nhân có bệnh tiến triển rộng hơn bệnh khu trú cục bộ. Tương tự như vậy, bằng cách sử dụng sự kết hợp của một số chỉ dấu (CEA, CA15.3, các sản phẩm MUC-1 khác và cytokeratins), nó có thể làm tăng độ nhạy đến 95%, đặc biệt ở những bệnh nhân có di căn xa. Ứng dụng lâm sàng chính của chỉ dấu khối u trong tiên tiến bệnh là việc theo dõi điều trị. Bệnh nhân có bệnh giảm thường thấy mức độ chỉ dấu giảm, trong khi bệnh nhân có bệnh tiến triển thường có mức độ ngày càng tăng . Tuy nhiên, cho dù việc giám sát này dẫn đến tăng sự tồn tại hay chất lượng cuộc sống tốt hơn vẫn còn phải được xác định.

Chỉ dấu khối u trong mô

Các chỉ dấu khối u chính trong các mô được sử dụng trong ung thư vú là thụ thể steroid, p53, c-erbB-2, S phase và ploidy. Thông số đầy hứa hẹn đang được nghiên cứu bao gồm PS2, Urokinase plasminogen activator, PAI-1, cathepsin D, EGFR và topoisomerase. Chỉ dấu thụ thể steroid có mặt, chỉ được chấp nhận trong thực hành chuẩn.Thụ thể steroid không hữu ích trong chẩn đoán, vì nó có thể có mặt trong cả hai mô lành tính và ác tính. Mặt khác, các thụ thể steroid có giá trị tiên lượng ở ung thư vú giai đoạn đầu và di căn. Bệnh nhân không được điều trị được chẩn đoán mới với thụ thể estrogen (ER) – âm tính ung thư vú giai đoạn đầu có nguy cơ cao tái phát so với bệnh nhân ER dương tính với cùng một giai đoạn tương tự . Mặt khác, tamoxifen anti-estrogen là hiệu quả hơn trong việc ngăn ngừa tái phát ung thư vú ở những bệnh nhân ER-dương tính hơn trong bệnh nhân ER- âm tính. Tương tự như vậy, ER và thụ thể progesterone (PGR) là những công cụ hữu ích trong việc lựa chọn điều trị ở bệnh nhân ung thư vú. Sáu mươi phần trăm khối u ER dương tính (75% trong ER + PGR +) sẽ đáp ứng với điều trị nội tiết tố trái ngược với 15% ở nhóm ER âm tính (<10% trong ER-, PgR-) .

p53 và c-erbB-2 là hai gen oncogene / suppressor được nghiên cứu nhiều nhất trong ung thư vú. Hiện diên của các các gen sản xuất protein được tìm thấy ở 35-50% và 20-30% tương ứng trong ung thư vú giai đoạn đầu,. Hiện diện của những oncoproteins có liên quan đến các khối u xâm lấn (S phase cao, thể dị bội (aneuploidy), loại mô học cao hơn, và ER- âm tính) nhưng dữ liệu mâu thuẫn tồn tại trên giá trị tiên lượng của nó . Kết quả sơ bộ cho thấy cả hai p53 và c-erbB-2 có thể dự đoán được đáp ứng với hóa trị liệu ở bệnh nhân ung thư vú . Tuy nhiên, xác nhận các kết quả các nghiên cứu trong tương lai là cần thiết trước khi c-erbB-2 và p53 trở thành thói quen sử dụng cho mục đích dự đoán.

Kết luận

MUC-1 kháng nguyên và CEA là những chỉ dấu huyết thanh hữu ích nhất ở những bệnh nhân bị ung thư vú. Xác định thứ tự của các chỉ dấu này rất hữu ích trong việc đánh giá tiên lượng, phát hiện sớm tái phát (di căn) và theo dõi điều trị. Thụ thể steroid là những chỉ dấu mô được chấp nhận trong thực hành lâm sàng, có vai trò thiết lập trong việc dự đoán hormone nhạy và một ít vai trò trong chẩn đoán. Một số chỉ dấu mới như c-erbB-2, p53 và Upa / PAI-1 cái nhìn đầy hứa hẹn như những yếu tố tiên lượng và dự đoán, nhưng nghiên cứu thêm là cần thiết trước khi tiện ích lâm sàng của chúng được thiết lập.

Chẩn đoán In Vitro bằng kỹ thuật miễn dịch phóng xạ

+ Ưu điểm: độ nhạy và độ chính xác cao, có thể định lượng được các phân tử sinh học ở miền nồng độ rất thấp cỡ 10^-9g (ng), thậm chí tới  10^-12g (pg). Kỹ thuật tương đối đơn giản, kết quả ổn định, không bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ.

+ Nhược điểm: phải sử dụng hoá chất phóng xạ nên phòng xét nghiệm cần phải được thiết kế thích hợp để bảo đảm các quy định về an toàn phóng xạ.

Các kỹ thuật miễn dịch rất phong phú, tuy nhiên đều dựa trên một nguyên lý chung là mối tương tác đặc hiệu kiểu thuận nghịch giữa kháng nguyên (KN) và kháng thể (KT).

Các kỹ thuật miễn dịch có thể xếp vào hai nhóm chính là:

+ Các kỹ thuật miễn dịch có thể quan sát trực tiếp bằng mắt thường (lên bông, kết tủa, ngưng kết, cố định bổ thể, trung hoà).

+ Các kỹ thuật miễn dịch dùng chất đánh dấu. Mục đích nhằm:

. Biến một phản ứng không quan sát trực tiếp được thành một phản ứng có thể quan sát và nhận định kết quả được.

. Tăng độ nhạy, độ chính xác của phản ứng.

. Tăng khả năng tự động hoá.

. Có thể áp dụng trên cơ thể sống.

Các chất đánh dấu có thể xếp vào hai nhóm chính, đó là: các chất đánh dấu không phải phóng xạ (các enzym, ferritin, luciferin), và các chất đánh dấu là đồng vị phóng xạ. Dựa trên loại chất đánh dấu được dùng, các kỹ thuật miễn dịch hiện hành được phân làm  4 nhóm sau đây:

. Đồng vị phóng xạ: radioimmunoassay (RIA) hoặc immunometric assay

(IRMA).

. Enzym: kỹ thuật miễn dịch enzym (immunoenzymometric assay: EIA).

. Huỳnh quang: miễn dịch huỳnh quang (immunofluorometric assay).

. Hoá phát quang: miễn dịch hoá phát quang (immunochemiluminometric      assay).

Mặc dù các kỹ thuật miễn dịch phóng xạ là cực kỳ nhạy, nhưng hiện nay miễn dịch phóng xạ đang bị các kỹ thuật không phóng xạ cạnh tranh vì 3 lý do: các hợp chất phóng xạ có hại cho sức khoẻ; đời sống ngắn; và mới phát triển một số kỹ thuật không phóng xạ có độ nhạy vô cùng cao, như hoá phát quang (chemiluminescence) và hoá điện tử (electrochemical).

1.2. Nguyên lý chung của định lượng miễn dịch phóng xạ

Định lượng miễn dịch phóng xạ là một trong những kỹ thuật chẩn đoán YHHN in vitro. Những người đầu tiên xây dựng kỹ thuật này là Rosalyn S. Yalow và Solomon A. Berson khi dùng insulin đánh dấu phóng xạ (insulin*) để xác định thời gian tồn tại của insulin trong máu tuần hoàn. Kết quả cho thấy thời gian tồn tại của insulin* ở bệnh nhân tiểu đường dài hơn so với người khoẻ bình thường. Nguyên nhân là do insulin* đã gắn với anti-insulin có trong huyết thanh của những bệnh nhân tiểu đường. Từ những kết quả thí nghiệm ban đầu đó, hai tác giả trên đã phát minh ra kỹ thuật miễn dịch phóng xạ và đoạt giải Nobel vào năm 1997. Với độ đặc hiệu và độ chính xác rất cao kỹ thuật này có thể định lượng được hầu hết các nội tiết tố trong cơ thể, định lượng các chất có nồng độ cực thấp trong huyết thanh.

- Phương pháp định lượng miễn dịch phóng xạ RIA

Dựa trên tính đặc hiệu cao của phản ứng miễn dịch trong đó chất cần định lượng đóng vai trò là KN cùng với KN đồng nhất về miễn dịch nhưng được đánh dấu bằng đồng vị phóng xạ (KN*) liên kết với KT đặc hiệu để tạo thành các phức hợp (KN*-KT) + (KN-KT). Nếu có một lượng dư thừa KN* và một lượng hạn chế KT, ta có:

KN* + KT + KN                        (KN*-KT) + (KN-KT) + KN* + KN

Có sự cạnh tranh KT. Nếu KN cao thì KN*-KT thấp.

KN*-KT: phần kết hợp; có thể tách ra khỏi KN* vì tính chất kết tủa của phức KN-KT.

Hoạt tính phóng xạ của phức B (KN*-KT) tỷ lệ nghịch với nồng độ KN cần định lượng. Xây dựng đồ thị chuẩn ta sẽ xác định được nồng độ chất cần định lượng bằng cách so sánh số đếm xung của bệnh phẩm với xung của các mẫu chuẩn được làm song song.

Để đảm bảo độ chính xác, tất cả các mẫu thử, bao gồm các mẫu bệnh phẩm cũng như các mẫu chuẩn, đều phải được xử lý và xét nghiệm hoàn toàn như nhau và trong cùng các điều kiện như nhau về thời gian ủ, khối lượng, nhiệt độ, pH, thời gian và tốc độ quay ly tâm...

- Kỹ thuật đo miễn dịch phóng xạ (IRMA)

Kháng thể được đánh dấu phóng xạ và được dùng ở một lượng dư thừa. Do đó, KT* có thể phản ứng với tất cả KN, và do vậy, hoạt tín phóng xạ đo được ở dạng kết hợp sẽ tỷ lệ thuận với nồng độ của KN, hay chất cần định lượng. Trong trường hợp này, đường cong chuẩn có hình dạng theo hướng đi lên.

Ngày nay, các kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies) được dùng rất phổ biến trong hệ thống IRMA pha rắn, trong đó một KT dùng làm KT bắt giữ  (KT lạnh) có thể là KT đơn dòng hoặc KT đa dòng, và KT thứ hai được gắn ĐVPX. Hai KT này phát hiện các quyết định KN (epitope) với các vị trí gắn (binding site) khác nhau trên phân tử KN, mỗi KT chỉ phản ứng với một vị trí gắn duy nhất trên bề mặt phân tử KN. Nhờ vậy, tránh được dùng KN tinh chế đắt tiền để sản xuất KT khiết dùng cho đánh dấu, một hạn chế đáng kể của các kỹ thuật KT đánh dấu trước đây.

Tuy nhiên, kỹ thuật IRMA đòi hỏi KN phải là các chất có trọng lượng phân tử tương đối lớn để có ít nhất hai loại vị trí gắn khác nhau đảm bảo cho KT lạnh và KT đánh dấu đồng thời có thể gắn được lên phân tử KN.

- Kỹ thuật miễn dịch phóng xạ bánh kẹp (sandwich)

Ủ KN tự do có trong mẫu thử với kháng thể bắt giữ, rửa loại bỏ các thành phần không tham gia vào phản ứng KN-KT đặc hiệu. Sau đó cho thêm KT thứ hai có đánh dấu phóng xạ (kháng thể phát hiện) và ủ tiếp, rửa lần hai để loại bỏ các KT đánh dấu không tham gia phản ứng (dạng tự do). Cuối cùng, đo hoạt tính phóng xạ. Lượng KT đánh dấu càng nhiều thì lượng KN có trong mẫu thử càng lớn, và ngược lại (tỷ lệ thuận).

- Những điểm khác nhau căn bản giữa  RIA và IRMA

+ Trong phản ứng RIA có sự cạnh tranh giữa chất cần định l­ượng đóng vai trò KN với KN* để gắn với  KT thiếu. Trong IRMA người ta đ­ưa vào một l­ượng KT dư­ thừa, chất cần định lượng đóng vai trò KN kết hợp không hạn chế với KT,   không có sự cạnh tranh.

+ Phương pháp RIA ng­ười ta đánh dấu vào kháng nguyên (KN*), còn trong IRMA ng­ười ta đánh dấu vào kháng thể (KT*).

+ Độ nhạy IRMA 10^-12 mol/l, RIA 10^-10mol/l

+ Độ đặc hiệu IRMA > RIA vì dùng KT đơn dòng

- Ưu nhược điểm của phương pháp định lượng MDPX

+ Ưu điểm: độ nhạy và độ chính xác cao, có thể định lượng được các phân tử sinh học ở miền nồng độ rất thấp cỡ 10^-9g (ng), thậm chí tới  10^-12g (pg). Kỹ thuật tương đối đơn giản, kết quả ổn định, không bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ.

+ Nhược điểm: phải sử dụng hoá chất phóng xạ nên phòng xét nghiệm cần phải được thiết kế thích hợp để bảo đảm các quy định về an toàn phóng xạ.

2. Định lượng các nội tiết tố liên quan đến tuyến giáp bằng

kỹ thuật miễn dịch phóng xạ RIA và IRMA

Bệnh tuyến giáp chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các bệnh nội tiết. Biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm labo của các bệnh này rất phong phú. Có nhiều phương pháp khác nhau để đánh giá chức năng hoạt động của tuyến giáp, cũng như để chẩn đoán, theo dõi diễn biến và tiên lượng bệnh tuyến giáp. Trong đó, phương pháp miễn dịch phóng xạ có vai trò đặc biệt quan trọng, vì nó cho phép trực tiếp định lượng rất chính xác nồng độ của các nội tiết tố tuyến giáp, các nội tiết tố khác có liên quan mật thiết với chức năng tuyến giáp, cũng như một số chất liên quan với cấu trúc mô học tuyến giáp. Các nội tiết tố của tuyến giáp và các nội tiết tố của một số tuyến nội tiết khác có ảnh hưởng mật thiết tới chức năng tuyến giáp thường được gọi dưới một thuật ngữ chung là các nội tiết tố liên quan với tuyến giáp (thyroid-related hormones).

2.1. Giá trị chẩn đoán một số hormon liên quan đến tuyến giáp

Những biến đổi về hàm lượng các nội tiết tố tuyến giáp (T₃, T₄) và TSH gặp trong hầu hết các bệnh tại tuyến giáp, ở các mức độ khác nhau tùy theo từng loại bệnh và tình trạng bệnh.

Tuyệt đại đa số các bệnh có cường giáp (hyperthyroidism) đều làm tăng tốc độ tổng hợp và bài tiết T₃, T₄. Do đó, nồng độ T₃, T₄ toàn phần hay tự do đều tăng. Song không phải lúc nào các mức tăng T₃, T₄ đều song hành với các biểu hiện lâm sàng ở bệnh nhân cường giáp. Trường hợp chỉ có tăng đơn độc T₃ mà T₄ trong phạm vi bình thường được gọi là nhiễm độc giáp do T₃ (T₃-thyrotoxicosis). Nếu chỉ có tăng đơn độc T₄ mà T₃ trong giới hạn bình thường, ta có nhiễm độc giáp do T₄ (T₄-thyrotoxicosis).

Ngược lại, trong suy giáp, các liên bào tuyến giáp giảm hoặc mất khả năng tổng hợp và bài tiết các nội tiết tố tuyến giáp. Do vậy, ở tuyệt đại đa số các trường hợp đều có mức T₃, T₄ thấp dưới mức bình thường. Nồng độ TSH ở những bệnh nhân suy giáp thay đổi tùy theo tình trạng tổn thương thực thể diễn ra tại tuyến giáp hay tại tuyến yên. Khi có tổn thương thực thể tại tuyến giáp (suy giáp tiên phát) thì nồng độ TSH tăng cao, đáp ứng với TRH kéo dài và tăng quá mức. Nếu tổn thương tại tuyến yên (suy giáp thứ phát), nồng độ TSH giảm thấp dưới mức bình thường, khả năng đáp ứng với TRH giảm hoặc mất.

Một số bệnh và một số yếu tố ngoài tuyến giáp ảnh hưởng đến hàm lượng T₃, T₄ toàn phần như bệnh gan (viêm gan virus, viêm gan mạn, xơ gan...), bệnh thận (viêm thận mạn, hội chứng thận hư...), suy dinh dưỡng, thai nghén, hoặc một số thuốc (tránh thai, amiodaron, diazepam, rifamixin). Để chẩn đoán xác định và chẩn đoán phân biệt trong những trường hợp này, cần cho xét nghiệm FT₄ và TSH vì 2 hormon này thường chỉ thay đổi khi có các bệnh lý thực sự tại TG.

Các xét nghiệm khác thường được chỉ định trong các bệnh tuyến giáp: Các xét nghiệm chuyên khoa bao gồm: siêu âm, chụp xạ hình tuyến giáp bằng các ĐVPX (¹³¹I, ^99mTc, ²⁰¹Tl), đo độ tập trung iode tại tuyến giáp (iodine uptake), xét nghiệm miễn dịch (tìm thyroid stimulating immunoglobins: TSI; thyroid receptor antibody: TRAb; TSH-binding inhibitory immunoglobulin, TBII; thyroglobulin, Tg; anti-thyroglobulin antibody, TgAb).

2.2. Một số hội chứng quan trọng thường gặp

- Cường giáp, điển hình là bệnh Graves-Basedow

+ T₃ toàn phần (giá trị bình thường: 1,30-3,10 nmol/l): hàm lượng thường tăng ở 80-90% các trường hợp. Tuy nhiên, khoảng 10% trường hợp T₃ thay đổi không rõ ràng. Thể nhiễm độc giáp do T₃ gặp ở khoảng 2% các trường hợp cường giáp, và bệnh cảnh lâm sàng giống như các thể Basedow khác. Đối với chẩn đoán Basedow, định lượng T₃ là quan trọng hơn vì có thể cường giáp chỉ có tăng T₃ mà T₄ không tăng. Sau khi điều trị thì T₃ thay đổi sớm hơn T₄ và thay đổi sớm hơn triệu chứng lâm sàng.

+ T₄ toàn phần (58,1 - 140,9 nmol/l): tăng ở khoảng 80% trường hợp. T₃ có giá trị chẩn đoán cao hơn T₄, vì T₄ trong máu ngoại vi chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nhau. Chẳng hạn bệnh nhân ốm yếu, già cả hoặc cả hai do sự ức chế chuyển T₄ – T₃,  nên T₄ tăng cao nhưng T₃ bình thường, hoặc thấp.

+ FT₄ (11,5 - 23,2 pmol/l): tăng trong tuyệt đại đa số các trường hợp cường giáp. Do vậy, để chẩn đoán xác định cường giáp, cần chỉ định xét nghiệm FT₄. FT₃ thường cũng tăng cao, tuy nhiên, thường không làm xét nghiệm vì 80% T₃ từ T₄ chuyển sang, chỉ 20% T₃ do tuyến giáp trực tiếp sản xuất ra.

+ TSH (định lượng bằng phương pháp IRMA): hàm lượng giảm thấp ở các trường hợp cường giáp. Đây là xét nghiệm quan trọng nhất, nếu TSH thấp mới thực sự là có cường giáp.

. Bình th­ường  : 0,03 - 3,5 mU/l

. Cường giáp   :      < 0,03 mU/l

. Nhược giáp   :           > 5mU/l

Khi điều trị cường giáp TSH thường thay đổi chậm, vì vậy TSH là một chỉ tiêu đánh giá kết quả sau điều trị rất có giá trị, chính xác và trung thực.

+ Trường hợp bệnh nhân đã được điều trị, việc nhận định các kết quả xét nghiệm thường rất khó. Do vậy, cần kết hợp với lâm sàng để nhận định và kết luận. Nếu T₄ giảm, T₃ vẫn tăng: vẫn cường giáp. T₄ giảm, T₃ bình thường hoặc thấp: đã bình giáp. Vì thế, ở bệnh nhân theo dõi sau điều trị, cần cho làm xét nghiệm cả FT₄, TSH, T₃ và T₄.

- Hội chứng bình giáp bệnh lý

Có 4 khả năng:

+ T₄ toàn phần bình thường: chỉ có T₃ giảm do T₄ không chuyển thành T₃ được do một số nguyên nhân (gan suy, bệnh kéo dài mạn tính, suy nhược cơ thể, tuổi già, chấn thương nặng về tinh thần). Xét nghiệm: T₄ toàn phần bình thường, FT₄ tăng (do không liên kết được với các protein một cách đầy đủ), T₃ giảm, rT₃ hoặc tăng hoặc bình thường.

+ T₄ toàn phần thấp: do nhiều nguyên nhân (giảm chế tiết T₄ vì nhược giáp, do giảm chế tiết TSH ở tuyến yên, do tác động của một số cytokine). Bên cạnh FT₄ giảm, TSH giảm, rT₃ huyết thanh tăng. rT₃ tăng là dấu hiệu quan trọng giúp chẩn đoán phân biệt với suy giáp do tuyến yên (có rT₃ giảm).

+ T₄ toàn phần tăng (tăng thyroxine máu bình giáp, euthyroid hyperthy-roxinemia): hiếm gặp (khoảng 1% hội chứng bình giáp bệnh lý), thường thấy ở phụ nữ nhiều tuổi, người dùng thuốc chứa nhiều iốt, bệnh nhân tâm thần (khoảng 20% có T₄ tăng, TSH bình thường hoặc tăng nhẹ). Xét nghiệm: T₄ tăng, FT₄ tăng có thể tạm thời hoặc lâu dài. Vì vậy dễ nhầm với nhiễm độc T₄, tuy nhiên chẩn đoán phân biệt với nhiễm độc T₄ bởi TSH giảm và rT₃ > T₃.

+ Bất thường về liên kết hormone: do giảm các protein gắn T₄ trong máu (có thể do giảm TBG ở người bệnh mạn tính, giảm tổng hợp transthyretin (TTR) là một prealbumin gắn T₄, do có chất phong bế sự liên kết, hoặc giảm chuyển từ T₄ thành T₃). Xét nghiệm: nồng độ T₄ trong máu giảm, T₃ giảm. Điều trị bằng hormone giáp không hiệu quả.

- Suy giáp (hypothyroidism)

+T₃: giảm ở khoảng 70-80% các trường hợp.

+ T₄: giảm ở khoảng 90% các trường hợp. Chẩn đoán T₄ có giá trị hơn T₃.

+ FT₄, FT₃: giảm ở đại đa số các trường hợp suy giáp.

+ TSH: tăng cao trong suy giáp nguyên phát.

- Bướu cổ

Những người sống ở vùng bướu cổ địa phương có nồng độ T₃, T₄ bình thường hoặc tăng nhẹ, độ tập trung iode thường là bình thường. Do đó những người có bướu cổ địa phương vẫn ở trạng thái bình giáp.

Tóm lại: để chẩn đoán bệnh tuyến giáp nên chỉ định xét nghiệm ít nhất 2 loại hormon liên quan tuyến giáp khác nhau, đặc biệt nên cho làm TSH (IRMA).

2.3. Một số ứng dụng lâm sàng khác

- Định lượng kháng thể kháng receptor của TSH

TRAb (TSH receptor Antibodies): kháng thể này kích thích tuyến giáp như sự kích thích đặc hiệu của TSH. Nhiều nghiên cứu cho thấy cường chức năng tuyến giáp trong bệnh Basedow thực sự là do TRAb. Nồng độ TRAb của các bệnh nhân Basedow thường tăng rất cao (nhiều khi gấp hàng trăm lần so với bình thường) trước điều trị, nhất là ở những bệnh nhân còn cường giáp. Sau điều trị giảm mạnh. Do đó, TRAb ít có giá trị trong chẩn đoán cường giáp nhưng có giá trị trong đánh giá hiệu quả điều trị và theo dõi sau điều trị.

- Định lượng một số loại hormon

+ Kích tố phát triển (Growth hormone- GH): GH là một loại protein được tổng hợp bởi tế bào α  của thuỳ trước tuyến yên. Định lượng GH trong máu có giá trị trong chẩn đoán và theo dõi điều trị một số bệnh như: bệnh to đầu chi, chứng khổng lồ, bệnh lùn do tuyến yên...

+ Hormon tuyến cận giáp (Parathyroid hormone- PTH): PTH là một loại hormon được bài tiết bởi tuyến cận giáp, bản chất hoá học là một loại polypeptid. Nó có vai trò quan trọng trong chuyển hoá calci, phospho.

+ Một số loại hormon khác: có thể định lượng bằng kỹ thuật IRMA một số loại hormon như Cortisol, Insulin, Calcitonin, Prolactin, ACTH... Calcitonin là hormon do tế bào cạnh nang của tuyến giáp bài tiết (tế bào C), được coi như là một chất chỉ điểm đối với ung thư giáp thể tuỷ.

3. Định lượng một số chất chỉ điểm khối u

Chất chỉ điểm khối u hay dấu ấn ung thư­ là các đại phân tử, phần lớn là các protein với thành phần carbohydrat hoặc lipid mà sự có mặt và/hoặc nồng độ của chúng thay đổi trong máu ngoại vi và/hoặc dịch khác của cơ thể liên quan tới một mức độ nhất định với sự có mặt và phát triển của khối ác tính trong cơ thể bị bệnh. Các chất này hình thành từ trong hoặc ở trên tế bào ung thư­ hoặc bằng cách kích thích tế bào khác sản sinh ra.

Dấu ấn ung thư phải đ­ược tiết vào máu ngoại vi ở nồng độ có thể phát hiện được chỉ sau khi tế bào sản sinh ra nó chuyển thành ác tính. Việc phát hiện ra nó cho phép rút ra kết luận vị trí xuất phát của khối u (nguyên phát).

Trong thực tế không có chất nào đáp ứng một cách đầy đủ các yêu cầu này.

Hiện nay kỹ thuật IRMA thường được sử dụng để định lượng các dấu ấn ung thư. Việc sử dụng các xét nghiệm này vào mục đích sàng lọc, phát hiện và chẩn đoán bệnh còn hạn chế vì độ nhạy và độ đặc hiệu thấp, nhưng lại có giá trị trong theo dõi diễn biến bệnh, đánh giá hiệu quả điều trị, tiên lượng bệnh cũng như phát hiện sớm di căn tái phát.

- Alphafetoprotein - AFP (protein alpha bào thai)

Alpha-fetoprotein (AFP) là một glycoprotein có trọng lượng phân tử 70.000 daltons (70 kDa). ở các điều kiện sinh lý bình thường, nó được hình thành trong túi lòng đỏ trứng, trong gan bào thai, và trong đường dạ dày-ruột bào thai. Cho tới nay, nhờ có sự hỗ trợ đắc lực của các kháng thể đơn dòng người ta đã xác định được từ 3 đến 7 biểu vị (epitopes) khác nhau trên mỗi phân tử AFP.

AFP có thể phát hiện được trong huyết thanh bào thai từ tuần thứ 4 của thời kỳ mang thai. Trong bào thai, nồng độ AFP đạt tới đỉnh cao giữa tuần thứ 12 và 16 và sau đó giảm dần cho tới khi sinh. Vào 1 năm tuổi, mức AFP bình thường trong huyết thanh tương tự như ở người lớn, có nghĩa là dưới 15 ng/ml.

Do AFP vượt qua nhau thai, nó có thể thấy với nồng độ rất cao trong máu thai phụ, đạt tới đỉnh cao giữa tuần thứ 32 - 36 của thai kỳ. AFP là một thông số sinh hoá lâm sàng quan trọng trong chăm sóc tiền sản. AFP cao rõ rệt trên mức bình thường khi có thai trong tuần lễ theo dõi nào đó gặp trong một số trường hợp bệnh lý, ví dụ các khuyết tật ống thần kinh. Một mức AFP thấp bất thường sau tuần lễ thứ 10 mang thai có thể được coi như là dấu hiệu của hội chứng Down. Xét nghiệm AFP trong dịch ối cũng quan trọng đối với chăm sóc sức khoẻ tiền sản. Nhìn chung, mức AFP tăng cao rõ rệt trong dịch ối (trong trường hợp mang một thai) nói lên có nhiều khả năng có khuyết tật ống thần kinh.

AFP có hai ứng dụng lâm sàng chủ yếu: thứ nhất, để phát hiện và theo dõi giám sát ung thư tế bào gan nguyên phát, thường phát triển ở các gan bị xơ; và thứ hai, theo dõi giám sát đáp ứng với điều trị, hoặc giúp cho chẩn đoán tới một mức độ nhất định, các khối u tế bào mầm.

Mức AFP tăng cao cũng thấy ở khoảng 9% các bệnh nhân bị ung thư gan thứ phát do di căn từ các ung thư khác tới, như tuyến vú, phế quản, và đại trực tràng. Tuy nhiên, giá trị AFP thấy ở các bệnh nhân như thế ít khi vượt quá 100 ng/ml và hầu như không bao giờ đạt trên 500 ng/ml. Tuy vậy, phần lớn các bệnh nhân này có mức CEA tăng rất mạnh, do đó xác định được cả AFP và CEA sẽ cho phép chẩn đoán phân biệt rất rõ hai nhóm ung thư này.

Do có độ nhạy cao, xét nghiệm AFP thích hợp cho việc phát hiện sớm ung thư tế bào gan ở các nhóm nguy cơ cao (như bệnh nhân xơ gan, viêm gan mạn, HBsAg dương tính, hoặc thiếu hụt alpha-antitrypsin) nên những bệnh nhân bị các loại bệnh này cần phải được xét nghiệm AFP mỗi năm 2 lần. Tiếp tục tăng hoạt tính các enzym GGT, GLDH, AP, và GOT hoặc tăng các alpha-globulin trong điện di ở bệnh nhân xơ gan cần phải luôn được coi là các trường hợp cần chỉ định làm xét nghiệm AFP nhằm phát hiện ung thư tế bào gan nguyên phát tại thời kỳ càng sớm càng tốt. Khi thấy mức AFP tăng đáng kể, thì những thay đổi như thế rất nhiều khả năng do ung thư gan nguyên phát hơn là do một đợt cấp tính nặng lên của xơ gan có kèm theo ứ mật.

AFP tăng cao thấy ở các bệnh gan lành tính, dẫu rằng thông thường chỉ là cách đoạn, lúc có, lúc không và chỉ ở phần thấp của phạm vi bệnh lý (rất hiếm khi trên 500 ng/ml). Những bệnh nhân có AFP tăng cao (“dương tính”) như thế có tần suất mắc mới ung thư tế bào gan tăng lên và tiên lượng 5 năm xấu hơn.

- Carcinoembryonic antigen - CEA (KN ung thư phôi thai)

Kháng nguyên CEA là một glycoprotein có trọng lượng phân tử 180.000 daltons. Những nghiên cứu bằng các kháng thể đơn dòng cho tới nay đã nhận biết được 6 quyết định KN khác nhau.

Giống như AFP, CEA là một KN ung thư phôi thai được sản xuất trong đời sống phôi và bào thai. Sự sản xuất CEA bị kìm hãm sau khi sinh, các chất này hầu như không bao giờ phát hiện thấy trong huyết thanh người lớn bình thường. Tuy nhiên, các KN này xuất hiện trở lại do kết quả giải tỏa kìm hãm ở các tế bào của một số loại ung thư nhất định đang phát triển.

CEA thấy chủ yếu trong ống dạ dày, ruột và trong huyết thanh bào thai,  thấy với lượng nhỏ hơn trong các tổ chức ruột, tuyến tụy và gan ở người trưởng thành. CEA chỉ thấy với lượng rất nhỏ trong huyết thanh và các dịch cơ thể khác của người bình thường. Nồng độ CEA cao gặp trong ung thư biểu mô tuyến (adenocarcinoma) đại trực tràng.

Giới hạn trên của phạm vi tham chiếu đối với những người không hút thuốc lá từ 2,5 đến 5 ng/ml, phụ thuộc vào phương pháp xét nghiệm.

Mức CEA chịu ảnh hưởng bởi các tập quán hút thuốc và ở một mức độ ít hơn bởi uống rượu. Giới hạn trên của phạm vi tham chiếu cho những người bình thường có hút thuốc lá từ 7 đến 10 ng/ml.

Tuy nhiên, tăng nhẹ đến tăng vừa của CEA cũng gặp ở 20 đến 50% những bệnh nhân bị các bệnh lành tính, đặc biệt ở những người có bệnh đường ruột, tuyến tụy, gan và phổi. Do vậy, hiện tượng này thấy ở xơ gan, viêm gan mạn tính, viêm tuyến tụy, viêm đại tràng loét, bệnh Crohn, viêm phổi, viêm phế quản, lao phổi, khí phế thũng, tăng độ nhớt của máu, và các bệnh tự miễn dịch. Trong các bệnh lành tính này, mức CEA thường ở phần thấp của phạm vi bệnh lý, hiếm khi vượt quá 10 ng/ml. Hơn nữa, sự tăng nhẹ hoặc kéo dài, hoặc thất thường gặp trong các xét nghiệm theo dõi định kỳ có khuynh hướng mất đi sau khi tình trạng lâm sàng tốt lên. Trái lại, trong các u ác tính không được điều trị thì mức CEA tăng lên liên tục, khởi đầu tăng theo kiểu cấp số mũ.

Áp dụng chủ yếu của thử nghiệm CEA là theo dõi giám sát tiến triển và đáp ứng với điều trị ở những bệnh nhân ung thư đại trực tràng.

Tỷ lệ của mức CEA dương tính thực, có nghĩa là độ nhạy ở một số khối u đặc ác tính (đại trực tràng, dạ dày, tụy, phổi, tuyến vú) với độ đặc hiệu 95% (so sánh với các nhóm tham chiếu tương ứng gồm các bệnh dạ dày ruột lành tính, bệnh tuyến vú, các bệnh phổi lành tính) từ 22%- 50%. CEA được dùng trong giám sát ung thư đại trực tràng và các khối u ác tính đã nêu trên đây tốt đến mức  nó đã đóng vai trò như một dấu ấn chuẩn mà tất cả các dấu ấn ung thư mới phải được so sánh với CEA.

- Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt

Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (prostate - specific antigen - PSA) là một glycoprotein có trọng lượng phân tử 34.000 daltons. PSA có trong các ống ngoại tiết của tuyến tiền liệt, nó là một sản phẩm ngoại tiết sinh lý bình thường và có liên quan với kallikrein. PSA hoạt động như một enzym serine proteaza làm lỏng tinh dịch. Tuy đặc hiệu cho cơ quan, nhưng PSA không đặc hiệu cho ung thư. PSA trong tinh dịch ở thể đơn phân, còn trong huyết tương nó vừa ở dạng đơn phân vừa ở dạng kết hợp với alpha-antichymotrypsin (trọng lượng phân tử khoảng 100.000 daltons). Hiện còn chưa rõ là xét nghiệm PSA tự do (không kết hợp), hoặc dạng kết hợp, hoặc một hỗn hợp của cả hai dạng là có ý nghĩa nhiều hơn cho phát hiện và giám sát carcinoma tuyến tiền liệt.

Vì PSA còn được tiết ra ở các tuyến cận niệu đạo nên có thể thấy với lượng rất nhỏ PSA ở phụ nữ. PSA phụ thuộc vào phương pháp xét nghiệm được dùng, giới hạn trên ở những người đàn ông khoẻ mạnh bình thường không có phì đại tuyến tiền liệt là 4 ng/ml. Thời gian nửa vòng đời sinh học của PSA từ 2- 3 ngày. Đôi khi thấy mức PSA trong huyết thanh tăng đáng kể ở người phì đại tuyến tiền liệt cũng như trong các bệnh cảnh viêm nhiễm của tuyến tiền liệt. Với mức ngưỡng bệnh lý là 10 ng/ml, độ đặc hiệu của PSA đối với các bệnh lý lành tính của tuyến tiền liệt đạt 90%.

Thủ thuật thăm khám qua trực tràng, soi bàng quang, soi đại tràng, sinh thiết qua niệu đạo, chiếu laser, đo công năng cơ (ergometry), và ứ đọng nước tiểu đều có thể gây tăng mức PSA ít hoặc nhiều, dài hoặc ngắn. Tác động của các yếu tố  này lên mức PSA lớn  nhất ở ngày tiếp sau đó và rõ rệt nhất ở những bệnh nhân phì đại tuyến tiền liệt. Do mức độ gây ra các biến đổi như thế không thể đoán trước được cho từng cá thể, cho nên cần lấy máu làm xét nghiệm PSA hoặc một ngày trước, hoặc 1 tuần lễ sau các thăm khám như thế. Hai ứng dụng chính của thử nghiệm PSA là:

+ Giám sát diễn biến và đáp ứng với điều trị của ung thư tuyến tiền liệt.

+ Giám sát các bệnh nhân bị phì đại tuyến tiền liệt nhằm phát hiện sự có mặt của ung thư tuyến tiền liệt khi thật sớm có thể được.

Các nghiên cứu gần đây gợi cho thấy rằng PSA thích hợp cho sàng lọc phát hiện ung thư tuyến tiền liệt ở những người đàn ông trên 50 tuổi. Động học của PSA cho thông tin quan trọng hơn so với các giá trị đơn lẻ.

- Thyroglobulin (Tg)

Thyroglobulin là một glucoprotein của tuyến giáp. Trong UTTG, Tg được coi như một chất chỉ điểm về sự tồn tại của mô giáp bình thường hoặc mô giáp bệnh lý (ung thư giáp tái phát, di căn...).

Định lượng Tg trong huyết thanh thường được tiến hành cho các bệnh nhân UTTG thể biệt hoá. UTTG thể tuỷ và thể không biệt hoá không tiết Tg. Trong trường hợp này cần định lượng calcitonin phối hợp với các KN ung thư phôi thai để phát hiện, chẩn đoán và theo dõi.

Nồng độ Tg cao ở những bệnh nhân UTTG thể nang và thấp ở thể nhú. Có thể thấy nồng độ Tg tăng ở một số trường hợp bệnh tuyến giáp không ung thư  như Basedow, bướu giáp đơn thuần, viêm tuyến giáp.

Tg và xạ hình toàn thân với ¹³¹I có giá trị đặc biệt trong đánh giá kết quả sau điều trị UTTG thể biệt hoá bằng ¹³¹I. 80-85% các trường hợp có sự phù hợp giữa kết quả định lượng Tg và xạ hình toàn thân phát hiện tái phát di căn UTTG. Sau điều trị mức Tg phải dưới 2 ng/ml. Có 15-20% không phù hợp giữa xạ hình và Tg. Có thể trên xạ hình dương tính nhưng Tg và ngược lại. Nhiều cơ sở YHHN tiến hành điều trị lại bằng ¹³¹I khi Tg tăng cao trên 10ng/ml (có cơ sở điều trị lại khi Tg trên 5ng/ml). Liều điều trị ¹³¹I có thể làm giảm nồng độ Tg ở phần lớn bệnh nhân có nghi ngờ tái phát do di căn. Nồng độ Tg cao ở những bệnh nhân có di căn xa, còn di căn hạch thì Tg thấp hơn.

- CA-125 trong ung thư buồng trứng

CA-125 không có ý nghĩa sàng lọc ung thư buồng trứng vì nhiều lý do. Trước hết, ở giai đoạn I của bệnh, CA-125 chỉ tăng ở 50% bệnh nhân. Hơn nữa, còn thấy CA-125 tăng ị một số bệnh ung thư biểu mô biệt hóa giống ung thư tuyến và một số bệnh lý khác như viêm niêm mạc tử cung, viêm các thành phần trong khung chậu, kén buồng trứng, 3 tháng đầu tiên của thai kỳ, phụ nữ có kinh nguyệt, bệnh lý gan...

CA-125 có giá trị trong tiên lượng bệnh trong ung thư buồng trứng. Những trường hợp điều trị hóa chất, nếu nồng độ CA-125 dưới 10U/ml, thời gian sống thêm trung bình là 60 tháng; nếu nồng độ CA-125 trên 100U/ml, thời gian sống thêm trung bình chỉ có 7 tháng. Tuy nhiên, CA-125 có giá trị tiên lượng hạn chế ở những trường hợp ung thư buồng trứng giai đoạn sớm.

CA-125 rất có giá trị trong đánh giá đáp ứng với điều trị, đặc biệt ở bệnh nhân đã được phẫu thuật triệt để.

-  CA27-29 và CA15 -3 trong ung thư vú

CA27-29 và CA15-3 có giá trị theo dõi đánh giá đáp ứng với điều trị. Độ nhạy của CA15-3 cao hơn so với CA27-29. Ở những bệnh nhân trị liệu hormon, một số trường hợp bệnh tiến tiến triển rất nhanh trong vòng vài tuần hoặc vài tháng, đồng thời nồng độ các dấu ấn ung thư tăng cao. Vai trò của các dấu ấn nói trên rất quan trọng để xác định thể bệnh này. Vì những bệnh nhân này đáp ứng điều trị tốt nên không cần thay đổi phác đồ điều trị.

Theo dõi nồng độ CA27-29 và CA15-3 giúp chẩn đoán sớm sự tái phát của bệnh. Nồng độ 2 loại dấu ấn này tăng lên có thể phát hiện trước khi có triệu chứng lâm sàng nhiều tháng.

hCG (Human chronic gonadotropin) trong ung thư tinh hoàn

hCG và AFP (Alpha fetoprotein) không có giá trị sàng lọc ung thư tinh hoàn vì chưa đến 20% bệnh nhân ở giai đoạn I của bệnh có tăng nồng độ 2 dấu ấn này.

Tế bào không sinh tinh sản xuất AFP và hCG, nên nồng độ 2 dấu ấn này tăng giúp chẩn đoán ung thư tinh hoàn týp tế bào không sinh tinh. Chỉ có 15% ung thư tế bào sinh tinh có tăng hCG. Tuy vậy, nồng độ AFP và hCG cũng tăng trong ung thư tế bào trung gian không biệt hóa của tuyến tùng, trung thất, sau phúc mạc. hCG tăng nhưng ở nồng độ thấp trong ung thư phổi, ung thư vú, dạ dày. Vì vậy, hCG ít giá trị chẩn đoán trong ung thư tế bào mầm.

Nồng độ AFP và hCG tăng ở phần lớn bệnh nhân ung thư tế bào không sinh tinh, vì vậy 2 dấu ấn này có giá trị trong theo dõi đáp ứng với điều trị và đánh giá ung thư tái phát. Khi điều trị hóa chất có hiệu quả, nồng độ hCG giảm một nửa trong 3 ngày đầu, nồng độ AFP giảm một nửa trong 7 ngày đầu. Nếu nồng độ 2 dấu ấn này không giảm chứng tỏ điều trị không hiệu quả. Những trường hợp nồng độ các dấu ấn không giảm hoặc giảm ít, cần chỉ định hóa trị liệu tấn công. Những trường hợp nồng độ dấu ấn quá cao ở thời điểm chẩn đoán, chúng chỉ giảm về bình thường sau 1 - 2 tháng điều trị. 1/3 trường hợp bệnh vẫn tiến triển mặc dù nồng độ dấu ấn đã về bình thường.